۵ اصل در طراحی فراگیر (طراحی فضایی برای همه)

طراحی فراگیر در معماری و معماری داخلی به معنای طراحی و ساخت مکان‌هایی است که همه می‌توانند از آن استفاده کنند.

چگونگی دکوراسیون داخلی و طراحی داخلی فضا‌ها روی توانایی ما در حرکت، دیدن، شنیدن و برقراری ارتباط موثر تأثیر می‌گذارد. هدف طراحی فراگیر از بین بردن موانعی است که باعث تلاش بیش‌ازحد و تبعیض در استفاده می‌شود. طراحی فراگیر باعث می‌شود همه بتوانند به طور مساوی، با اعتماد به نفس و به طور مستقل در فعالیت‌های روزمره شرکت کنند.

داشتن یک رویکرد فراگیر در طراحی، بینش جدیدی در مورد نحوه تعامل ما با محیط ایجاد می‌کند و فرصت‌های جدیدی برای به کارگیری مهارت‌های خلاقانه و حل مسئله در معماری داخلی و  طراحی داخلی در اختیار ما می‌گذارد.

مسئولیت طراحی فراگیر بر گردن همه است. ما نیز به عنوان طراح داخلی باید به این نکات توجه داشته باشیم.

یک محیط فراگیر توسط نقشه‌بردارها، معمارها، طراحان داخلی، برنامه‌ریزها، بازرس‌های ساختمان، مهندس‌ها، مشاوران و مدیران تاسیسات خلق می‌شود. اما در نهایت ایجاد یک مکان فراگیر در دست توسعه‌دهندگان، مالکان و ارائه‌دهندگان خدمات است. این مسئولیت آن‌هاست که مطمئن شوند املاک آن‌ها منطبق با اصول طراحی فراگیر ساخته شده‌است.

دسترس‌‌پذیر بودن در طراحی داخلی و معماری داخلی یکی از ضروری‌ترین ویژگی‌های فعالیت‌های روزمره‌ی افراد است. ما باید از تفکر خلاق و تفکر جانبی استفاده کنیم تا بتوانیم برای افراد واقعی با توانایی‌های گوناگون طراحی کنیم. این هدف تنها به طراحی محیط‌های شهری محدود نمی‌شود، بلکه طراحی هر محیط عمومی حتی در حومه‌ی شهر باید بر اساس قوانین طراحی فراگیر باشد.

طراحی خوب ، طراحی فراگیر است.

طراحی همیشه باید بر اساس فراگیر بودن یا نبودنش ارزیابی شود. طرحی که فراگیر نباشد به اندازه‌ی کافی خوب نیست. طراحی خوب باید منعکس‌کننده‌ی تنوع افرادی باشد که از آن استفاده می‌کنند و نباید هیچ نوع مانعی به آن‌ها تحمیل کند. سختی و درماندگی‌ای که افراد ناتوان و کم‌توان، افراد مسن و کودکان گاهی آن را تجربه می‌کنند، با مدیریتو طراحی فراگیر قابل حل است.

همه ما از فواید فضایی که مطابق با اصول فراگیر طراحی شده‌است، بهره‌مند می‌شویم. در ادامه پنج اصل طراحی فراگیر آورده شده‌است. با رعایت این اصول در معماری داخلی و طراحی داخلی می‌توانیم مطمئن باشیم مکانی که طراحی می‌کنیم برای همه به آسانی قابل استفاده است.

۱- طراحی فراگیر کاربر را در قلب فرایند طراحی قرار می‌دهد.

طراحی و توسعه‌ی فراگیر باید فضاها و ساختمان‌هایی را خلق کند که مردم با استفاده از آن‌ها جامعه‌هایی قوی، پرجنب‌وجوش و پایدار را شکل بدهند. برای تحقق این هدف، باید اطمینان حاصل کنید که تا حد امکان گروه‌های متنوعی از کاربران در فرایند طراحی مشارکت دارند. این کار برای همه رفاه شخصی، انسجام اجتماعی، و لذت را در بر دارد.

مثال: به عنوان اولین اقدام، تا حد امکان از ایجاد پله‌ در مسیرها اجتناب کنید. به جای پله‌ها از شیب ملایم بین طبقات استفاده کنید و برای دید بهتر ارتفاع پنجره‌ها از زمین را کمتر درنظر بگیرید. همچنین دسترس‌پذیری ویلچر به مکان‌ها باید یک اصل ضروری در طراحی باشد، نه یک گزینه‌ی انتخابی.

۲- طراحی فراگیر تفاوت بین افراد را به رسمیت می‌شناسد.

طراحی خوب تنها در صورتی محقق می‌شود که فضای خلق‌شده، تا حد امکان نیازهای افراد را برطرف کند. همه‌ی ما ممکن است گاهی محدودیت در حرکت و جابه‌جایی را تجربه کنیم، مثل یک گردشگر با یک چمدان بزرگ، والدی با یک فرزند کوچک، یک فرد مسن، یا فردی که دچار جراحت بدنی شده‌است.

مهم است که این موانع هر چه زودتر در فرایند طراحی شناسایی شوند تا با یک طراحی خوب بتوانیم به آن‌ها غلبه کنیم. طراحی فراگیر تفاوت بین افراد را ضعف نمی‌داند، آن‌ها را به رسمیت می‌شناسد و موانعی سر راه آن‌ها ایجاد نمی‌کند.

افرادی که دچار مشکل‌های یادگیری، سلامت روانی، اختلال بینایی و شنوایی هستند نیز باید به اندازه‌ی استفاده‌کنندگان از ویلچر و افراد کم‌توان در فرایند طراحی درنظر گرفته‌شوند.

۳- وقتی یک راه‌حل واحد نمی‌تواند نیازهای همه‌ی افراد را شامل شود، طراحی فراگیر به ‌کار می‌آید.

قرار نیست یک محیط فراگیر همه‌ی نیازها را برطرف کند. با این حال، با در نظر گرفتن تفاوت‌های بین افراد، می‌تواند موانع و محرومیت‌ها را از بین ببرد و راه‌حل‌های برتری را خلق کند که برای همه مناسب است. درست است که همه‌ی افراد معلول مشابه هم نیستند، اما در نظر گرفتن نیازهای آن‌ها محیط را برای همه‌ی افراد مناسب‌تر می‌کند.

با به کار بستن استانداردهای بالای طراحی، یک طرح برای همه‌ی افراد دسترس‌پذیر می‌شود. طراحی محیط باید از حداقل مشخصات فنی فراتر برود و در کاربران انگیزه‌ای برای استفاده ایجاد کند.

۴- طراحی فراگیر باعث انعلاف‌پذیری در استفاده می‌شود.

رعایت اصول طراحی فراگیر مستلزم درک نحوه استفاده از ساختمان یا فضا و شناخت کاربران است. طراحی مکان‌ها در معماری داخلی باید به نحوی باشد که با تغییر کاربری و تقاضا سازگار شوند.

فضا را برای همه‌ی افراد از جمله کودکان و استفاده‌کنندگان از ویلچر طراحی کنید. تابلوهای اطلاع‌رسانی و تابلوهای راهنما نباید از دیدرس خارج باشند.

۵- طراحی فراگیر ساختمان‌ها و محیط‌هایی را ایجاد می‌کند که برای همه راحت و لذت‌بخش‌اند.

آسان بودن استفاده از محیط برای همه به معنای این است که تابلوها و اطلاع‌رسانی‌ها، نورپردازی، تضاد بصری و مواد با دقت طراحی و انتخاب شده‌اند. دسترس‌پذیری ساختمان‌ها تنها درباره‌ی چیدمان فیزیکی آن‌ها نیست. بلکه شامل اطلاع افراد از نحوه‌ی دسترسی به فضا و شناسایی آسان مسیر دسترسی نیز می‌شود. آن‌ها باید قبل از ترک خانه‌شان، مسیر دسترسی به مقصد را بدانند، طوری که برای حرکت به سمت مقصد اعتماد به نفس داشته‌باشند.

این جنبه‌ی «ذهنی» و «احساسی» دسترسی به این معناست که تابلوها و علائم اطلاع‌رسانی، نورپردازی، تضاد بصری و مواد به درستی طراحی و انتخاب شده‌اند. در ابتدای فرایند طراحی، تحلیل کردن مسیرهای حمل‌ونقل و دسترسی به محیط بسیار مهم است. جاده‌ها و خیابان‌ها، محل پارک وسیله‌ی نقلیه، پیاده‌روها، ورودی‌های ساختمان، و دیگر مسیرها باید در طراحی لحاظ شوند. افراد باید امکان استفاده از همه‌ی عناصر محیطی داخلی و خارجی را داشته باشند.

مزیت‌های طراحی فراگیر

رعایت اصول طراحی فراگیر به همه‌ی کاربران کمک می‌کند تا با ایمنی، راحتی، آسودگی و اطمینان از فضاها استفاده کنند. به کمک طراحی فراگیر افراد می‌توانند بدون تلاش بیش از حد و احساس تبعیض، انتخاب‌های موثر و مستقلی در استفاده از فضاها و امکانات داشته‌باشند. آنها قادر خواهند بود در یک شرایط برابر در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنند.

اگر در فرایند طراحی پنج اصل بالا را رعایت کنید، در نهایت به طرحی با ویژگی‌های زیر می‌رسید:

1. فراگیر است: بنابراین همه می‌توانند با آسودگی، به آسانی و با اعتماد به نفس از آن‌ استفاده کنند.
2. پاسخگوی نیاز کاربر است: نیازها و خواسته‌های مردم را در نظر می‌گیرد.
3. انعطاف پذیر است: بنابراین افراد گوناگون می‌توانند به روش‌های مختلف از آن استفاده کنند.
4. راحت است: به طوری که همه می‌توانند بدون تلاش بیش از حد از آن‌ها استفاده کنند.
5. پذیرای همه‌ی افراد است: فارغ از سن، جنسیت، توانایی بدنی و ذهنی همه می‌توانند از آن بهره ببرند و هیچ گروهی از کاربران را حذف نمی‌کند.
6. واقع گرایانه است: برای درنظر گرفتن نیازهای همه‌ی افراد، بیش از یک راه‌حل ارائه می‌دهد و از یک راه‌حل واحد توقع پاسخگویی برای همه‌ی افراد را ندارد.

طراحی فراگیر از همین حالا شروع می‌شود.

طراحی فراگیر باید از ابتدای فرایند طراحی داخلی و معماری داخلی در نظر گرفته شود و در تمام طول فرایند به عنوان یک جزء ثابت باقی بماند. این کار کمک می‌کند محیطی خلق شود که بدون هیچ محدودیتی برای همه قابل استفاده است. اصولی که درباره‌شان صحبت کردیم در تمام مراحل طراحی، مدیریت، اجرا و بهره‌برداری قابل استفاده هستند. برای خلق یک طرح فراگیر، بهترین کار این است که تمام ذی‌نفعان و کاربران در فرایند طراحی شرکت داده‌شوند.